1. Các vấn đề về kinh tế - xã hội – chính trị:

• Lạm phát tiếp tục tăng kỷ lục trong tháng 9:

          Vấn đề về lạm phát tiếp tục là mối lo chính, đẩy các nước khu vực Eurozone vào thế tiến thoái lưỡng nan khi Chính phủ các nước vừa phải đối mặt với áp lực tăng lãi suất nhằm kiềm chế lạm phát trong khi nền kinh tế vốn vừa vực dậy yếu ớt sau khủng hoảng kinh tế hậu Covid.

          Theo số liệu của Cơ quan Thống kê Châu Âu (Eurostat) công bố hôm 30/9, lạm phát ở khu vực Eurozone đã tăng lên mức kỷ lục 10% trong tháng 9, từ mức 9.1% trong tháng 8. Con số 10% là một thực tế vượt xa dự đoán của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đặt ra ngưỡng kiềm chế lạm phát là 2% hồi đầu năm. Điều này buộc ECB tiếp tục có những biện pháp cứng rắn về tăng lãi suất nhằm kiềm chế lạm phát. 10 nước trong số 19 quốc gia Eurozone đã chứng kiến lạm phát ở mức hai con số. Trong đó có Đức (nền kinh tế lớn nhất châu Âu) lạm phát ở mức 10.9% và Estonia, Lithuania, Latvia lạm phát trên 22%. Dự kiến, ECB sẽ có một đợt tăng lãi suất mới ở mức 0.75% vào cuối tháng 10 và có thể tăng tiếp tục một đợt nữa vào kỳ họp tháng 12 nếu tình hình tiếp tục căng thẳng như hiện tại [1]

Tác nhân chính dẫn đến lạm phát phi mã ở Eurozone là giá cả năng lượng tăng cao. Theo đó, giá năng lượng trong tháng 9 tăng 40,8% so với cùng kỳ năm ngoái, và tiếp tục tăng hơn so với mức 38,6% của tháng 8. Tiếp theo đó là giá của nhóm thực phẩm, rượu và thuốc lá với mức tăng 11,8%, cao hơn mức 10,6% của tháng 8. Trong khi đó, lạm phát cơ bản - không bao gồm thực phẩm và năng lượng - đã tăng 4,8% so với cùng kỳ năm ngoái, cao hơn mức 4,3% của tháng 8 [2]. 

Việc đường ống Nordstream 2 rò rỉ (dù vô tình hay cố ý) và đường ống Nordstream 1 gặp sự cố chưa khắc phục khiến cho đường truyền năng lượng tiếp tục bị gián đoạn giữa Nga và các nước châu Âu đã đẩy giá khí đốt tăng mạnh, càng làm tăng áp lực cho lạm phát. Bên cạnh đó, cuộc xung đột Nga-Ukraine chưa đến hồi kết khiến cho tương lai nền kinh tế các nước châu Âu nói chung trở nên khó đoán định.

• Gián đoạn nguồn cung khí đốt – áp lực cho người dân và doanh nghiệp châu Âu:

          Sau 8 tháng chiến sự giữa Nga – Ukraine nổ ra, hiện nguồn cung khí đốt từ Nga sang châu Âu chỉ còn ở mức tối thiểu. Mặc dù đến thời điểm hiện tại, châu Âu đã tích trữ đủ năng lượng dùng cho mùa đông năm nay nhưng kèm theo đó là giá cả nhập khẩu tăng phi mã và việc tìm đối tác cung cấp cho những năm tới vẫn gặp nhiều khó khăn.

          Theo đó, nguồn nhập khẩu khí đốt từ Nga sang EU hiện chỉ chiếm còn 9% so với mức 40% trước khi xâm lược Ukraine và nhập khẩu dầu thô Nga của EU cũng đã giảm 33% trước thời hạn lệnh cấm vận dầu thô Nga có hiệu lực vào tháng 12 [3]. Với mục tiêu chấm dứt phụ thuộc vào năng lượng hoá thạch Nga năm 2027 và tích cực tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế, châu Âu đã tích cực thiết lập các mạng lưới bạn hàng cho tương lai. Mặc dù vậy, quá trình này không thể thay thế một sớm một chiều, hiện tại, châu Âu đang phải chịu mức giá nhập khẩu cao gấp nhiều lần. Bộ trưởng Tài chính Pháp chỉ trích Mỹ đang lợi dụng khủng hoảng năng lượng để bán khí đốt cho EU với giá cao gấp 4 lần so với giá trong nước. Ngoài ra, châu Âu cũng tích cực nhập khẩu khí đốt từ Trung Quốc mặc dù điều này dường như là lựa chọn “khó hiểu” khi Trung Quốc hiện cũng là bạn hàng nhập khẩu năng lượng lớn nhất từ Nga. Bên cạnh đó, Đức, nước tiêu thụ khí đốt Nga lớn nhất châu Âu, có thể nhập khẩu từ Anh, Đan Mạch, Na Uy và Hà Lan thông qua các đường ống nội khối.

Dù thế nào thì tương lai an ninh năng lượng châu Âu sẽ tiếp tục bị đe doạ trong những năm tới và hiện tại giá năng lượng tăng phi mã ở châu Âu đặt gánh nặng trực tiếp cho người dân và doanh nghiệp. Khả năng cúp điện hay chia khẩu phần khí đốt vẫn còn trong những tháng sắp tới nếu xảy ra thêm những cú sốc nguồn cung mới hoặc mùa đông lạnh giá hơn bình thường. Những kế hoạch tiết kiệm năng lượng cho người dân đã được Chính phủ thông báo tới các hộ gia đình. Đối với các nhà máy tại châu Âu (thép, phân bón, kim loại) hiện đang bị ảnh hưởng bởi giá khí đốt tăng cao và đứng trước nguy cơ cắt giảm sản lượng, thậm chí là đóng cửa. Với Đức, quốc gia có nền kinh tế lớn nhất châu Âu, ngành công nghiệp sản xuất là lĩnh vực chiếm hơn 1/5 sản lượng kinh tế của cả nước đang đứng trước mối lo rằng họ sẽ không vượt được cuộc khủng hoảng lần này. Nhiều công ty đã cắt giảm sản lượng và sa thải bớt công nhân, các bộ phận hoạt động ở nước ngoài để tiết giảm chi phí.

2. Xung quanh tình hình chiến sự Nga – Ukraine

• Nga huy động 300.000 quân dự bị

          Ngày 21/09, Tổng thống Putin đã ký sắc lệnh tổng động viên một phần lực lượng dự bị. Ngay sau đó, Bộ trưởng Quốc phòng Nga cũng tuyên bố 300.000 quân dự bị sẽ được huy động nhằm cung ứng lực lượng mới cho chiến trường Ukraine. Hiện Nga đang có khoảng 2 triệu quân dự bị và việc huy động một phần trong số này ược xem là một quyết định nhằm thay đổi cục diện cuộc xung đột. Các tân binh sẽ được Nga đào tạo bổ sung tại 80 thao trường và 6 trung tâm huấn luyện trước khi được triển khai đến Ukraine và sẽ cần nhiều thời gian (tính bằng tháng) để Nga có thể hoạn thiện toàn diện các khoá huấn luyện. Trên thực tế, quá trình tuyển quân của Nga thời gian qua cũng gặp nhiều sai sót, Tổng thống Putin đã phải thừa nhận và sẽ có những chỉnh sửa trong bộ máy tuyển quân của Nga [4].

• Nga sáp nhập 4 tỉnh Ukraine

          Sau khi Quốc hội Nga thông qua văn kiện sáp nhập 4 tỉnh Donetsk, Lugansk, Kherson và Zaporizhzhia của Ukraine vào Nga, 05/10, Tổng thống Putin đã ký ban hành luật, hoàn tất chính thức quá trình sáp nhập này [5].  Theo đạo luật mới, những người sinh sống tại 4 tỉnh này sẽ được coi là công dân Nga kể từ ngày 30/9. Cộng hòa Nhân dân Donetsk (DPR) và Cộng hòa Nhân dân Lugansk (LPR) tự xưng sẽ được giữ nguyên tên gọi và tư cách nước cộng hòa thuộc Liên bang Nga, ngôn ngữ chính thức sẽ là tiếng Nga. Trong khi đó, Zaporizhzhia và Kherson sẽ là các tỉnh thuộc Nga.

Liên Hợp Quốc trước đó cùng nhiều nước phương Tây chỉ trích quyết định sáp nhập 4 tỉnh Ukraine của Tổng thống Putin, gọi đây là hành động "bất hợp pháp", đồng thời kêu gọi các quốc gia cùng tổ chức quốc tế từ chối công nhận quyết định của Nga.

Việc sáp nhập hai tỉnh miền nam Kherson và Zaporizhzhia này giúp Nga tạo ra một vùng đệm giữa lực lượng Ukraine với bán đảo Crimea. Việc kiểm soát chặt chẽ Crimea sẽ giúp Nga ngăn cách Ukraine tiếp cận thị trường toàn cầu thông qua các cảng biển ở Odessa, cũng như giữ vị thế kiểm soát Biển Đen. Trên bản đồ chiến lược, 4 tỉnh này đều là những vùng có vị trí rất quan trọng với Nga trong việc thiết lập một vùng đệm, vành đai an toàn cho biên giới Nga và nguồn tài nguyên rất dồi dào như dầu mỏ, khí đốt, than đá và quặng sắt. Quyết định sáp nhập lãnh thổ đã đẩy cuộc xung đột thêm căng thẳng và chắc chắn sẽ không thể có những cuộc đàm phán hoà bình trong tương lai gần sắp tới.

          Cũng trong ngày 5/10, Tổng thống Putin đã ký lệnh coi nhà máy Zaporizhzhia là tài sản Nga. Theo đó, sau khi sáp nhập 4 tỉnh, nhà máy máy Zaporizhzhia được Nga coi là nằm trên lãnh thổ Nga và cần được vận hành dưới sự giám sát của các cơ quan Nga [6]. 

Những xung đột xung quanh nhà máy Zaporizhzhia đang trở nên khó lường hơn khi giao tranh xung quanh nhà máy hoàn toàn có thể gây ra một thảm hoạ hạt nhân, tiềm ẩn mối nguy đến toàn cầu.

          Trên thực tế, vấn đề lớn nhất của Nga sau khi sáp nhập 4 tỉnh của Ukraine là trên thực tế, họ vẫn chưa thực sự kiểm soát toàn diện được tỉnh nào trong 4 vùng trên. Lực lượng của Ukraine trong thời gian qua dưới sự hậu thuẫn của phương Tây đã tấn công mạnh mẽ và thậm chí đẩy lủi nhiều lực lượng Nga. Nga hiện tại đã phải huy động lực lượng ở những vùng sáp nhập nhằm giữ thế trận trong thời gian chờ lực lượng động viên trong nước được huấn luyện xong với thời gian cần tính bằng tháng.

• EU thông qua gói trừng phạt thứ 8 với Nga

          Ngay sau những hành động từ phía Nga, ngày 06/10, Liên minh châu Âu phê chuẩn gói trừng phạt thứ 8 nhằm vào Nga [7]. 

Theo đó, gói trừng phạt đã được đưa vào Luật của EU, nhằm làm cơ sở áp giá trần đối với dầu mỏ Nga. Ngoài ra, lệnh trừng phạt cũng gia hạn lệnh cấm nhập khẩu các sản phẩm thép có xuất xứ hoặc xuất khẩu từ Nga. EU cũng áp nhiều hạn chế lên các sản phẩm khác từ Nga như thuốc lá, mỹ phẩm, giấy, bột gỗ, các nguyên liệu…và đặc biệt, gói trừng phạt nhắm vào các quan chức phía Nga, những người liên quan đến kế hoạch trưng cầu dân ý ở Ukraine nhằm sáp nhập 4 tỉnh về Nga.  Phạm vi địa lý áp dụng các biện pháp trừng phạt được đưa ra từ ngày 23/2 – đặc biệt bao gồm lệnh cấm nhập khẩu đối với hàng hóa từ các khu vực không do chính phủ (Kiev) kiểm soát ở Donetsk và Lugansk – sẽ được mở rộng để bao gồm cả các khu vực không do chính phủ kiểm soát ở Zaporozhye và Kherson

• Nguy cơ vũ khí hạt nhân chiến thuật được sử dụng

          Với những diễn biến khó lường trong thời gian gần đây, cả Nga, phương Tây, Ukraine đều đẩy tình hình lên mức căng thẳng hơn bao giờ hết, rủi ro Nga sử dụng vũ khí hạt nhận chiến thuật là có thật khi Tổng thống Putin đã tiên bố “Moscow sẽ sử dụng mọi phương tiện sẵn có nếu sự thống nhất lãnh thổ của Nga bị đe doạ. Nếu các bên không đánh giá đúng tình hình, chỉ một vụ nổ hạt nhân dù ở quy mô nhỏ cũng có thể khiến hàng nghìn người chết và để lại một khu vực không thể sinh sống trong nhiều năm. Bà Markel (cực Thủ tướng Đức) hôm 06/10 phát biểu rằng “châu Âu chỉ có thể đạt được hoà bình lâu dài nếu có sự tham gia của Nga, và mọi tuyên bố của Putin nên được xem xét một cách nghiêm túc thay vì ngay từ đầu chỉ coi đó là lời nói xạo” [8].  

Mặc dù vậy, hiện phương Tây và Nga chưa thể tìm được tiếng nói chung còn Tổng thống Zelesky thì kêu gọi NATO tấn công phủ đầu Nga, ngăn chặn nước này sử dụng vũ khí hạt nhân. Tổng thống Zelesky mới đây cũng đã ký sắc lệnh sẽ không đàm phán với Tổng thống Putin, một trong những quyết định làm tương lại gần cho các cuộc hoà đàm là không thể xảy ra.

• Giá lương thực và phân bón tăng đột ngột

 Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) cho biết cuộc xung đột Ukraine làm gián đoạn dòng chảy ngũ cốc và phân bón đã dẫn đến cuộc khủng hoảng an ninh lương thực tồi tệ nhất kể từ sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2008. Ngày 30-9, IMF cho biết nghiên cứu mới của quỹ ước tính 48 quốc gia chịu tình trạng thiếu lương thực nặng nề nhất phải đối mặt với tổng các hóa đơn nhập khẩu tăng 9 tỉ USD trong năm 2022 và 2023, vì giá lương thực và phân bón tăng đột ngột do chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine [9]. 

• Nga rút quân khỏi thành phố chiến lược

Ngày 1/10 Bộ Quốc phòng Nga thông báo rút khỏi Lyman, thành phố chiến lược tại tỉnh Donetsk ở miền đông, khi lực lượng Ukraine phản công tại đây. Lyman thuộc tỉnh Donetsk, miền đông Ukraine, là đầu mối giao thông đường sắt chủ chốt trong khu vực, do Nga và phe ly khai kiểm soát từ cuối tháng 5. Lyman mang ý nghĩa chiến lược đối với chiến dịch phản công của Ukraine, là bước đà quan trọng cho nỗ lực giải phóng Donbass. Khi kiểm soát được Lyman, các cánh quân Ukraine có thể tiến xa hơn đến Kreminna và Severodonetsk [10].

Ban Biên Tập

Tài liệu tham khảo:

[1] Balazs Koranyi (2022). ECB may need 75 bps rates hikes in Oct, Dec before balance sheet cut, Vasle says 

[2] Eurostat (2022). Inflation in the euro area

[3] Kadri Simson (2022). ‘Nothing is decided’: EU energy ministers clash over price cap on Russian gas

[4] The Washington Post (2022). Putin faces limits of his military power as Ukraine recaptures land 

[5] Guy Faulconbridge and Felix Light (2022). Kremlin says annexation and retreat are not a contradiction amid Ukrainian successes. Reuters. 

[6] The Moscow Times (2022). Putin Decrees Russia Takeover of Zaporizhzhia Nuclear Plant 

[7] European Commission (2022). Ukraine: EU agrees on eighth package of sanctions against Russia. 

[8] Fan Anqi (2022). As European leaders meet, questions remain over whether a new political club will actually work 

[9] Anh Thư (2022). IMF: Xung đột Ukraine gây ra cuộc khủng hoảng lương thực tồi tệ nhất kể từ năm 2008. Tuổi Trẻ.

[10] Thanh Danh (2022). Nga rút quân khỏi thành phố chiến lược. Vnexpress.