Ngày 25/9/2015, Viện Nghiên cứu Châu Âu thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam (Viện Hàn lâm) tổ chức hội thảo khoa học quốc tế “Quy hoạch và phát triển vùng - đô thị ở Liên minh Châu Âu và gợi mở chính sách cho Việt Nam”. Tham dự Hội thảo, về phía Việt Nam có: GS.TS. Nguyễn Quang Thuấn, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm; PGS.TS. Nguyễn An Hà, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Châu Âu; PGS.TS. Chu Đức Dũng, Viện trưởng Viện Kinh tế và Chính trị thế giới; PGS.TS. Bùi Quang Tuấn, Viện trưởng Viện Phát triển bền vững Vùng; PGS.TS. Phạm Hữu Nghị, Nghiên cứu viên cao cấp Viện Nhà nước và Pháp luật; PGS.TS. Vũ Thị Vinh, Nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội; cùng nhiều nhà khoa học đến từ các viện nghiên cứu và trường đại học trong nước. Về phía quốc tế có sự tham gia của: GS. Detlef Briessen, Đại học Gissen, Đức; Ông Arve Hanssen, Trung tâm Phát triển và Môi trường, Đại học Oslo, Nauy; Ông Alexader Kenny, Tư vấn cao cấp của UNDP tại Việt Nam.
Phát biểu khai mạc Hội thảo, GS.TS. Nguyễn Quang Thuấn, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm đã điểm lại quan hệ Việt Nam - EU kể từ ngày hai bên chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao năm 1990 và những đóng góp của Viện Hàn lâm, đặc biệt là Viện Nghiên cứu Châu Âu trong việc thúc đẩy mối quan hệ này. Những trao đổi, phối hợp nghiên cứu giữa các nhà khoa học hai bên có ý nghĩa rất lớn trong việc vận dụng những bài học kinh nghiệm của các nước châu Âu trong thực tiễn của Việt Nam hướng tới phát triển bền vững.
Hội thảo được chia làm 2 phiên. Phiên I với chủ đề “Quy hoạch vùng – đô thị ở EU và Việt Nam: Khung pháp lý, thể chế và các vấn đề lý luận” gồm ba tham luận: (1) “Quy hoạch không gian ở châu Âu – trường hợp tại Đức” của GS. Detlef Briesen; (2) “Quy hoạch vùng lãnh thổ dưới góc nhìn phát triển bền vững: Một số vấn đề lí luận” do TS. Trần Thị Tuyết trình bày; (3) “Pháp luật về quy hoạch đô thị ở Việt Nam hiện nay” do PGS.TS. Phạm Hữu Nghị trình bày. Phiên II với chủ đề “Quy hoạch vùng – đô thị ở EU và Việt Nam: thực tiễn và gợi mở chính sách cho Việt Nam có các tham luận: (4) “Tương lai trên hai bánh hay bốn bánh? Phát triển, tính bền vững và giao thông đô thị ở Hà Nội” của TS. Arve Hanssen và Liv Jorun Andeaes; (5) “Quy hoạch và nguồn tài chính cho việc phát triển đô thị xanh: Phân tích so sánh về năng lực” do ông Alexander Kenny trình bày; (6) “Nhà ở cho người nhập cư ở thành phố - Kinh nghiệm EU và gợi ý cho Việt Nam” của TS. Trần Thị Phương Hoa.
Thực tiễn các nước phát triển châu Âu cho thấy, quy hoạch vùng lãnh thổ là việc phân bố các dự trữ quốc gia để đạt hiệu quả xã hội và kinh tế ở mức tối đa, là biện pháp trọng yếu giúp đất nước phát triển toàn diện. Trong khi đó, Việt Nam đã tiến hành quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế, xã hội ở các vùng, địa phương nhằm phát huy tối đa tiềm lực của đất nước theo hướng phát triển bền vững và nhiều hướng tiếp cận khác nhau. Việt Nam có thể tận dụng lợi thế của các nước đi sau, học hỏi từ kinh nghiệm của các nước đi trước, trong đó có kinh nghiệm quy hoạch phát triển vùng của các nước Liên minh Châu Âu.
Các học giả quốc tế đã phân tích và đưa ra bằng chứng cho thấy Việt Nam không nên sao chép quy hoạch của nước ngoài, mà nên căn cứ vào điều kiện tự nhiên - xã hội của đất nước đưa ra những giải pháp riêng nhằm tiến hành cải cách linh hoạt và nhanh chóng để bắt kịp và phù hợp với xu thế mới. Muốn vậy, Việt Nam phải nhận ra được những thành công cũng như thất bại từ quy hoạch của các quốc gia trên thế giới.
Bàn về vấn đề quy hoạch đô thị và xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông đô thị, Tư vấn cao cấp của UNDP Alexander Kenny đã phân tích về hướng phát triển đô thị xanh. Khi lượng xe cá nhân tăng lên, nhiều phương thức vận tải mới ra đời nhưng những thách thức truyền thống vẫn tồn tại, các nước châu Âu đã đưa ra nhiều quan điểm mới về giao thông xanh. Sự kết hợp giữa giao thông công cộng với đi bộ và xe đạp để đưa quãng đường xa trở thành quãng đường gần do sử dụng kết hợp giữa các loại phương tiện đã được tổ chức hiệu quả ở nhiều đô thị châu Âu, Bắc Mỹ.
Các báo cáo tham luận của các học giả quốc tế đã gợi mở Việt Nam khả năng tham khảo ý tưởng độc đáo về hệ thống Tam tuyến - kết quả của sự kết hợp giữa quy hoạch giao thông đô thị với quy hoạch sử dụng đất. Khu vực lõi là hệ thống dành cho các phương tiện giao thông công cộng có năng lực vận chuyển lớn tốc độ cao. Hai bên là hai tuyến đường một chiều phụ trợ, tiếp cận với nhà cửa ven đường. Sử dụng đất hỗn hợp để đảm bảo các công trình có thể tạo ra các hoạt động phức hợp. Những vị trí nằm xa trục lõi nhưng vẫn bảo đảm khoảng cách khuyến khích đi bộ, được phát triển thành khu vực nhà ở với mật độ dân cư giảm dần.
Theo các nhà khoa học Việt Nam, kinh nghiệm quy hoạch cho các thành phố lớn của Việt Nam là tích hợp quy hoạch giao thông đô thị với quy hoạch sử dụng đất hướng tới giao thông xanh. Tắc nghẽn giao thông của các thành phố lớn ở Việt Nam không chỉ từ hệ thống hạ tầng giao thông yếu kém, vai trò mờ nhạt của phương tiện giao thông công cộng mà quan trọng hơn là thiếu mối liên hệ giữa quy hoạch sử dụng đất và quy hoạch giao thông đô thị.
Từ thực tiễn phát triển của các nước châu Âu, các nhà khoa học đã nêu lên một số gợi mở chính sách phát triển vùng - đô thị cho Việt Nam như: Hoạt động liên kết giữa các địa phương không nên chỉ được thực hiện thông qua các tổ chức nhà nước, mà còn được thực hiện bởi nhiều tổ chức phi chính phủ; hình thức pháp lý của các tổ chức cung ứng hoạt động liên kết có thể theo luật công, hoặc theo luật tư dưới dạng hiệp hội, công ty…
Trần Khánh Hà